Afgelopen weken verscheen in de VPRO-gids van de hand van Jonathan Maas een boeiende reeks artikelen over vier kunstenaars die werken met kunstmatige intelligentie. De Duitser Mario Klingemann (1970) is een van hen, en niet de minste. Hij wordt gezien als pionier in de AI-kunst. Van jongs af aan is Klingemann geïnteresseerd in kunst én techniek, maar heeft zelf de mogelijkheden om beide disciplines te combineren moeten uitvinden. Een opleiding daarvoor bestaat dan nog niet. Maar in de opmars van kunstmatige intelligentie betrekt hij AI als tool bij zijn kunst en maakte hij Memories of Passersby I, een autonome AI-installatie.

Deze bestaat uit twee schermen waarop continu vervormde portretten van een vrouw en van een man te zien zijn. Het werk is geproduceerd zonder menselijke inmenging, afgezien van de gebruikte trainingssoftware. De input bestaat uit duizenden digitale versies van geschilderde portretten uit de 17^de eeuw en later. De computer bepaalt vervolgens de samenstelling en volgorde van de nieuw gegenereerde portretten. Via machine learning zoekt de computer patronen op basis van de geleverde data en leert daarvan. Resultaat is een tweeluik met gedeformeerde gezichten waarvan de oerbronnen niet te traceren zijn.

Uiteraard roept dit hightech kunstwerk de nodige vragen op, en soms protest. Betreft het nu een (creatief) kunstwerk of slechts een stukje technologie? VPRO gaat te rade bij Peter-Paul Verbeek, hoogleraar Filosofie van Mens en Techniek aan de Universiteit Twente, en bij de kunstenaar en filosoof Koert van Mensvoort. De eerste haalt een concept van authenticiteit in de kunst aan zoals de cultuurfilosoof Walter Benjamin dat in 1935 bedacht naar aanleiding van de opgekomen reproductietechnieken fotografie en film. Van Mensvoort spreekt liever van augmented intelligence omdat hij stelt dat computertechnieken de werkelijkheid [en het handelen van de kunstenaar, red.] aanvult, in plaats van vervangt.